Heb je al eens van nepnieuws, nieuws of informatie die niet klopt, gehoord? En denk je dat jij dat echt wel doorziet? Nou, spoiler alert: het beïnvloedt ook jou. Hoe? Dat heb ik in mijn masterscriptie onderzocht.
Dat heeft geen invloed op mij, alleen op die anderen
Het is een bekend fenomeen binnen de communicatiewetenschap: het third person effect. Het lijkt misschien een moeilijke Engelse term, de uitleg is vrij simpel. Het gaat erom dat mensen denken dat iets geen effect heeft op henzelf, maar alleen op anderen. Herkenbaar? Denk je ook wel eens: ‘reclame heeft totaal geen invloed op mij, ik koop altijd het goedkoopste product?’ En denk je dan: ‘maar andere mensen, die trappen daar met open ogen in?’ Dan heb je ook last van het third person effect.
Wat heeft dat te maken met nepnieuws?
Met nepnieuws kan eigenlijk hetzelfde gebeuren als met reclame. Jij denkt dat je nepnieuws wel herkent en er niet intrapt. Andere mensen trappen er natuurlijk wel in. En dat is nou precies de valkuil. Omdat je zelf denkt dat je er in niet in gelooft, ben je juist extra vatbaar voor nepnieuws. Want heb je altijd wel door dat iets nepnieuws is? Misschien heb je wel een mening gevormd over vluchtelingen of klimaatverandering op basis van nepnieuws.
Hoe herken ik nepnieuws?
Nu je weet dat iedereen vatbaar is voor nepnieuws, wil je er (hopelijk) iets tegen doen. Dit zijn een paar tips om er niet in te trappen:
- Kijk altijd eerst naar de bron van het artikel. Een website als rutte3discrimineert.nl is misschien al niet zo betrouwbaar en objectief. De NOS of het AD plaatsen objectievere artikelen.
- Controleer de URL. Het lijkt soms verdacht veel op een betrouwbare website, maar er kan zomaar een ḅ staan (zie je de punt onder de b?) in plaats van een gewone b. Dat betekent dat het geen betrouwbare site is. Het is een manier om een betrouwbare website te misbruiken, omdat jij denkt dat je naar een goede site gaat. Ondertussen klik je dus op een totaal verkeerde link. Zo wil je misschien naar nos.nl, maar klik je op ṇnl (zie het puntje onder de n). Daar staat waarschijnlijk heel andere informatie op dan op de echte site van de NOS. Oftewel: er kan zomaar misinformatie op staan.
- Sleep een afbeelding eens naar Google afbeeldingen. Vaak krijg je daar de herkomst van een afbeelding te zien.
- Check de titel van het artikel. Soms heeft een artikel een wel heel bijzondere titel, die alleen maar je aandacht wil trekken: Een Titel Met Een Hoofdletter Bij Ieder Woord, of Eéntje met vreemde leestekens. Zóals DeZe, Gêkkè TiTel.
- Gebruik je gezond verstand. Gaat de Efteling aan 500 gezinnen 5 kaartjes per gezin weggeven? Denk maar niet dat de Efteling dat even doet. Dat kost hen bakken met geld. Niet echt logisch dus.
- Vul nooit zomaar je gegevens ergens in. Check daarvoor altijd eerst de website. Zoek bijvoorbeeld de officiële website van de Efteling eens op, of de Facebookpagina. Vaak staat daar ook al aangegeven welke acties nep zijn. Bestaat de actie wel? Dan lees je dit ook altijd op de officiële website.
- Wil je echt goed onderzoeken of iets nepnieuws is of niet? Neem dan eens contact op met een universiteit. Zij doen objectief onderzoek. De Wageningen Universiteit (WUR) weet bijvoorbeeld veel van klimaatverandering. En laat je niet van de wijs brengen door politieke partijen of social media. Want ook daar blijft nepnieuws een probleem.
Het blijft lastig
Zelfs als je bovenstaande tips hebt opgevolgd, blijft het lastig om nepnieuws te herkennen. Blijf altijd op je hoede. Om een goed geïnformeerde mening te hebben, moet je veel onderzoek doen. En besef je: bij sommige onderwerpen bestaat complete objectiviteit niet. Zo lopen de gemoederen bij het vluchtelingenprobleem hoog op. Zoek daarom naar betrouwbare cijfers en controleer deze. Op basis daarvan kun je je mening vormen.
Meer weten?
Wil je meer weten over nepnieuws? Wil je weten wat er naast het third person effect nog meer voor zorgt dat nepnieuws zich snel verspreidt? Neem even contact met me op, dan stuur ik je mijn (bijna complete) scriptie: liset@bosmancommunicatie.nl. De scriptie is trouwens wel in het Engels 😉